Birgit Boogaard, landelijk Docent van het Jaar 2023: “Ik zag niet aankomen dat zoveel deuren opengingen”

Een uur nadat Birgit, docent Afrikaanse filosofie en Social Justice Technology and Development, in de Utrechtse stadsschouwburg de titel docent van het jaar kreeg uitgereikt, hing Radio 1 al aan de lijn. En daar bleef het niet bij: “Ik ben inmiddels vaak geïnterviewd. Maar ik ben bijvoorbeeld ook al op het Ministerie van OCW geweest voor een praatje over de noodzaak tot kennisdiversiteit in het onderwijs. Binnenkort ben ik keynote speaker tijdens het Comenius Festival voor docenten. Er komt zelfs een tegel in de Walk of Fame op onze campus. Eerlijk gezegd zag ik niet aankomen dat er zoveel deuren opengingen.”

Birgit toont een illustratie die ze de avond voor het interview nog heeft getekend – ze is ook professioneel illustrator - en die laat zien welke ontwikkeling ze heeft doorgemaakt. Bepaald geen rechte lijn, eerder een weg vol kronkels en onverwachte afslagen. Lang verhaal kort: Birgit studeerde Dierwetenschappen in Wageningen met een kort intermezzo in Utrecht, waar ze haar propedeuse Diergeneeskunde haalde. Na terugkeer in Wageningen specialiseerde ze zich in wat toen nog Tropische Dierlijke Productie Systemen heette en waarvoor ze onder meer zes maanden in Gambia was. Daar ontstond de liefde voor Afrika die later haar carrière zou bepalen. Ze studeerde interdisciplinair af op het snijvlak dierwetenschappen en sociale wetenschappen en deed haar PhD in Rural Sociology and Animal Science. ‘Afrika’ werd even geparkeerd; in plaats daarvan bestudeerde ze in Nederland en Noorwegen de relatie tussen veehouderij en maatschappij, bekeken door een interdisciplinaire bril. Aansluitend haalde ze haar docentkwalificatie, als een van de eerste tenure trackers: ze werd assistent-hoogleraar in Rurale Sociologie.

Brazilië, Gambia, Mozambique

Niet lang daarna kwam er een vacature voor een postdocfunctie in Mozambique. Birgit: “Dat was echt een match; ik had al een halfjaar in Brazilië gestudeerd en sprak redelijk Portugees. In Gambia had ik me beziggehouden met geiten en dit ging ook om een geitenproject. Ik ben aangenomen en heb er twee jaar gewoond en gewerkt. Mijn man, toen nog mijn vriend, zegde zijn baan op en ging met me mee.”

Hoewel het een fantastische tijd werd, was Birgit ook kritisch over het project: “Het heette een ‘research for development-project’. Dat sprak me aan, want welke onderzoeker wil nu niet dat onderzoek maatschappelijk relevant is, bijvoorbeeld door bij te dragen aan ontwikkeling? Maar in de praktijk werkte het anders uit en daar was ik behoorlijk teleurgesteld over.”

Na terugkomst in Nederland, het is inmiddels 2013, staat Birgit op een kruispunt in haar carrière. Ze legt zich toe op tekenen, haar andere passie, en begint het voortraject aan de Kunstacademie in Den Haag. Tijdens een kunsttentoonstelling in haar woonplaats Zoetermeer ontmoet ze de filosoof Heinz Kimmerle, grondlegger van de interculturele filosofie. Hij brengt haar in contact met het werk van Afrikaanse filosofen: “Ik dacht, hoe is het mogelijk dat ik nog nooit van hen gehoord had? We hebben toen samen een Afrikaans kunstproject opgestart. Helaas is Kimmerle nog voor de openingsexpositie in 2016 overleden. Na zijn dood kreeg ik van zijn familie toegang tot zijn studeerkamer en boekenkasten, met daarin ook veel werk van Afrikaanse filosofen. Uit gesprekken met hem wist ik wel ongeveer wie de grote denkers waren. Maar waaruit dat blijkt, google je niet eventjes bij elkaar. Mijn grote geluk was dat Heinz veel in zijn boeken had geschreven en onderstreept. Dit gaf mij richting. Gaandeweg tijdens het lezen van die teksten, realiseerde ik me welke inzichten ik al die tijd gemist had. In de jaren 90 werd filosofie volledig gedomineerd door de Westerse denkers. Kimmerle wilde dat doorbreken. Om met Afrikaanse filosofen samen te werken, koos hij heel bewust voor de dialogische benadering. Dat betekent dat je op zoek gaat naar meer gelijkwaardigheid. Dus niet denken in termen van goed en fout, maar verschillen respecteren en naar elkaar luisteren.”

Voor Birgit markeerde deze inzichten de ommekeer in haar carrière. Ze keerde terug naar Wageningen en klopte op de deur bij Cees Leeuwis (hoogleraar Knowledge, Technology & Innovation) en Ewout Frankema (hoogleraar Rural & Environmental History). “Ga maar een vak ‘Afrikaanse Filosofie’ ontwikkelen, zeiden ze. Dat ben ik gaan doen, met het idee dat het voor een klein clubje studenten zou zijn. Maar de eerste keer in 2018 had ik al meteen dertig aanmeldingen en werd het vak beloond met een WUR Excellent Education Award.”

Reis van acht weken

In de jaren die volgen groeit Afrikaanse Filosofie uit tot een populair keuzevak dat grote aantallen studenten trekt. Ook haar tweede vak, Social Justice Technology and Development, wint een WUR Excellent Education Award. In een eerder artikel staat ze stil bij de methodes die ze in haar colleges hanteert. De eerste drie kwartier, het hoorcollege, bereidt ze grondig voor: “Ik schrijf mijn verhaal helemaal uit, zodat ik weet dat het qua tijd past en ondersteun mijn verhaal met tekeningen, waar ik Prezi’s van maak; ik zoom in en uit. In het tweede deel gaan studenten in interactief aan de slag met wat ze hebben geleerd, bijvoorbeeld met flipovers, post-its of gekleurde A5-kaarten. Zulke interactieve methoden creëren ruimte en veiligheid om verschillende opvattingen te respecteren, daarover met elkaar in gesprek te gaan en in de spiegel te durven kijken.”

Birgit omarmt haar studenten, zegt ze: “Mijn studenten zijn rcht fantastisch. We maken echt samen een prachtige reis die acht weken duurt. Ik vind ze extreem leergierig. Misschien is dat wel kenmerkend voor de huidige generatie studenten. Die voelt de urgentie om iets te doen aan klimaatverandering en aan thema’s als racisme, discriminatie en het koloniale verleden. Ik vind het belangrijk om als docent te horen waar hun zorgen zitten. En ik probeer in mijn lessen ruimte te creëren om over dit soort existentiële vragen te praten. Ik hoop dat ik ze zo gedachten en tools kan meegeven om daarmee om te gaan. Maar ik leer ook van hen.”

Onderwijsbeurs van 25.000 euro

Met haar titel Landelijk Docent van het Jaar heeft Birgit een erezetel gekregen in het bestuur van het Comeniusnetwerk, dat onderwijsvernieuwers in het hoger onderwijs bij elkaar brengt. Daarnaast heeft ze een onderwijsbeurs van 25.000 euro ontvangen, een bedrag dat door haar Knowledge, Technology & Innovation-groep is verdubbeld. Plannen voor besteding van dit bedrag heeft ze genoeg: “Ik ga het investeren in een structurele en gelijkwaardige samenwerking met mijn Afrikaanse collega’s, onder wie Mogobe Ramose, Pius Mosima, Michael Eze, Ndumiso Dladla en Beatrice Okyere-Manu. De vakken die ik geef, kan ik alleen maar geven dankzij hun kennis. En ik wil bijdragen aan een structurele uitwisseling van docenten tussen Wageningen en Afrikaanse universiteiten.”

Beste juf van Nederland

Ze bevindt zich nog steeds in de verwonderingsfase, bekent ze. “Die avond in Utrecht, de mooie woorden van de jury, de lieve reacties van zoveel mensen daarna… Het voelt nog steeds onwerkelijk. Zeven jaar geleden had ik nooit kunnen bedenken dat ik deze prijs ooit zou winnen.

Na het overlijden van Heinz Kimmerle in 2016 had ik het gevoel er alleen voor te staan. Waar moest ik beginnen? Zonder de steun van mijn man was mijn zoektocht nooit gelukt. In mijn dankwoord heb ik dan ook gezegd dat dit ook zijn prijs is. Dat voelt ook echt zo. En mijn kinderen? Die zeggen trots: ‘Mijn mama is de beste juf van Nederland.”